Geachte aanwezigen,
Eigenlijk zou een diep stilzwijgen nu gepast zijn. Want woorden schieten tekort. Ze raken hun doel niet. Stilte zegt soms meer. Zeker nu de verschrikkingen van de oorlog in Oekraïne elke dag tot ons doordringen en we ons realiseren dat oorlog in Europa geen beeld is uit lang vervlogen tijden, maar helaas ook van deze tijd, valt het me zwaar om rake woorden te vinden. Woorden die iets tot uitdrukking moeten brengen wat zich helemaal niet in woorden laat uitdrukken. Wat we via de nieuwskanalen meekrijgen, lijkt met geen pen te beschrijven.
In het besef dat ik mij als burgemeester niet in stilte en zwijgzaamheid kan hullen en dat het goed gebruik is om tijdens de Dodenherdenking woorden tot u te richten, onderneem ik een poging om de twee minuten stilte die we in acht hebben genomen in een passend kader te zetten. Dat doe ik overigens allerminst met tegenzin. Ik vind het belangrijk dat we vandaag hier bij elkaar zijn gekomen om te herdenken.
Meer dan ooit tevoren realiseer ik me dat we in gezegende omstandigheden leven. Maar dat de dagen van de Koude Oorlog in alle hevigheid terug zouden keren, had ik tot voor kort onmogelijk geacht. Oorlog in Europa, dat nooit meer. We leefden decennialang in een tijdperk dat geen ideologieën meer kende. De economie leek tot in de hemel te groeien. Geen vuiltje aan de lucht. Het bleek niet waar. Onze vrijheid, onze democratie en niet te vergeten onze vrede zijn niet vanzelfsprekend meer.
Op dit moment, dat wij hier in Beek herdenken en ons realiseren dat Oekraïne bloedt, staat heel Europa, staan alle democratieën en vrije volkeren voor de fundamentele vraag of we bereid zijn op te komen en te vechten voor onze vrijheid, vrede en democratie. Hebben we niet te lang geloofd dat het altijd zou blijven zoals het was? Democratie vergt onderhoud. Democratie vergt betrokkenheid van bestuurders, politiek en van burgers.
Eén manier om onderhoud te plegen is door te herdenken. Herdenken is een daad van beschaving. Door de doden van oorlogen – waar ook ter wereld en nu in het bijzonder in Oekraïne – te herdenken realiseren wij hoeveel geluk wij zelf hebben. We zien het leed dat een ander overkomt en we realiseren ons plots dat het ons ook kan treffen.
Wat we ook zien, is dat de polarisatie in ons land en in de ons omringende landen toeneemt. Niet wat ons bindt, maar wat ons scheidt wordt breed uitgemeten. Die tegenstellingen ervaar je via de media, maar voel je ook dichtbij huis.
Herdenken is niet alleen een kwestie van de ander een plek in ons hart geven, ons openstellen voor de levens die gevallen zijn en empathie te voelen met slachtoffers; het is evenwel een daad van zelfreflectie. We nemen de tijd om over onszelf na te denken. Hoe staan wij in het leven? Wat doen wij voor een ander in nood? Kortom wie herdenkt stelt zich onherroepelijk de vraag: ben ik een goed mens?
Ik maak me over de intrinsieke goedheid van mensen geen zorgen, aangezien de meeste mensen graag goed willen doen en anderen willen helpen. Kijk naar Beek en je ziet gemeenschapszin, je voelt betrokkenheid en je ervaart een gemeenschap die het verleden evenzeer koestert als het heden. Toch denk ik dat we het onderhoud van vrede en democratie ook hier niet mogen verwaarlozen. Ik ben de Stichting Herdenking Oorlogsslachtoffers Beek dankbaar voor de manier waarop ze er ieder jaar in slaagt om het herdenken levend te houden. Ook het door hen gekozen thema: ‘Beek herdenkt, Oekraïne bloedt’ laat zien dat de actualiteit herdenken tot een noodzakelijkheid maakt. Het laat ook zien hoe belangrijk het is dat we waakzaam blijven en niet langer machteloos blijven toekijken hoe dictators hun slag slaan.
Een scherp historisch besef maakt het herkennen en duiden van de actualiteit makkelijker. Geschiedenisonderwijs is hiervoor onontbeerlijk. Wie zijn verleden kent, die stuurt met meer bedachtzaamheid richting toekomst. Beek koestert haar verleden. We zijn een hechte gemeenschap. Ik denk dan ook dat we als voorbeeld kunnen dienen voor andere plaatsen waar het gemeenschapsgevoel sneller afbrokkelt en waar mensen steeds meer aan hun lot worden overgelaten.
Geachte aanwezigen, ik sta hier voor u met een gebroken hart. Een hart dat pijn doet wanneer het ziet wat er in het oosten van Europa gebeurt. Maar mijn wil – ónze wil – is niet gebroken om onze vrijheid en democratie in stand te houden. Meer dan ooit tevoren voel ik hoe belangrijk het is dat we onze ogen niet sluiten voor wat er gebeurt in de wereld. Meer dan ooit ben ik ervan doordrongen dat we de helpende hand moeten uitsteken – iets wat ook dagelijks gebeurt. We mogen onze mede-Europeanen niet in de steek laten. Humaniteit kent geen grenzen.
Laat ik positief afsluiten. Het goede zal zegevieren, daar ben ik van overtuigd. Uiteindelijk is dat altijd zo geweest. Zelfs in de donkerste tijden ontstak iemand een vredeslicht en wees ons de weg naar vrijheid, vrede en democratie. We leven mee met het volk van Oekraïne en alle mensen ter wereld die met oorlog worden bedreigd en geconfronteerd. We herdenken om het bloedvergieten te stoppen. We herdenken onze gevallenen, al die mensen die de hoogste prijs voor vrede hebben betaald. Zij blijven voor altijd in ons collectief geheugen. We herdenken om niet te vergeten. Opdat we leren van het verleden en ons vandaag inzetten voor wat morgen nodig is om in vrede te leven en onze democratie te behouden. Daar hebben we iedereen voor nodig.